Bu kelime ne ola ki?..

El yazması Osmanlıca metin okuyanların sık sık başına gelir.

Kelime ya çok karışık yazılmıştır, ya mürekkep dağılmıştır, ya kağıdın o kısmı katlanmıştır, veyahut yanma, yırtılma gibi maddi bir hasar vardır.

Pek çok faktör bir kelimenin okunamamasına neden olabilir.

Şimdiye kadar bu sorunun çözümü ile ilgili bir çalışmaya rastlanılmadığı için LexiQamus projesi hayata geçirildi.

Mevcut lûgatlar, tahmin edilebileceği üzere sadece kelimelerin sondaki harflerinin okunamadığı durumlarda yardımcı olabiliyorlar. Ancak baştan bir iki harf okunamıyorsa, yahut ortalarda birden fazla harfe karşılık gelme ihtimali olan şekiller varsa, kelimenin ne olduğunu tahmin etme noktasında işlevsiz kalıyorlar.

LexiQamus işte tam bu noktada devreye giriyor. Özel bir yazılım vasıtasıyla, kelimenin değişik kısımlarına girilen harfleri ve okunamayan kısımları esas alıp, bu şartları sağlayan sonuçların listesini size veriyor. Normal şartlar altında devâsâ lûgatları tarayarak günlerce aransa da bulunamayacak kelimeler bir çırpıda bulunabiliyor.

Sonuçlar üç ayrı sekmede listeleniyor. İlk sekmede, arama ifadesiyle birebir eşleşen sonuçlar gösteriliyor. İkinci sekmede, bir yahut birden fazla kelimesi arama ifadesiyle eşleşen kelime öbekleri sıralanıyor. Son sekmede ise, herhangi bir kısmı aranan ifade ile eşleşen sonuçlar listeleniyor.

Sonuçları bu şekilde üç sekmede göstermemizin ana sebebi, araştırmacılar aradıkları ifade ile birebir eşleşen bir sonuç bulamadıkları takdirde, onlara en yakın muhtemel sonuçları gösterebilmek. Öte yandan, kelimenin başında ya da sonunda görülemeyen, ve bir yahut daha fazla harf olduğu da kestirilemeyen durumlar olabiliyor. İşte bu tür yanlış varsayımların olumsuz sonuçlarından sakınmak için, hesaba katılmayan ihtimaller göz önüne alınarak, Kelime ve Kısmen sekmelerinde, alternatif sonuçlar araştırmacıya sunuluyor.

Sonuçların yanında Tanım, Ana madde ve İçeren olmak üzere üç buton bulunuyor. Eğer sonucun Lexicon'da en az bir tanımı varsa Tanım butonu aktifleşiyor ve tıklanınca kelimenin Lexicon'daki anlamı bir kutu içinde gösteriliyor. Eğer sonuç deyim yahut atasözü ise, Ana madde butonu aktif hale geliyor ve tıklanınca, sonucun içinde geçtiği madde açılıyor. Son olarak, İçeren butonunun aktif olması, ilgili sonucun sözlük içindeki diğer bazı maddelerin tanımları içinde geçtiği anlamına geliyor. Tıklandığında bu maddeler sıralanıyor. Böylece sözlük içinde bir kelimenin geçtiği bütün yerlere bir seferde erişilebiliyor.

Ayrıca, eğer ilgili sonuçla ilgili osmanlicasozlukler.com adresinden gösterilebilecek bir sayfa varsa, bu sayfaya yönlendirme yapılıyor ve muhtelif lûgatlardan ilgili kelimenin anlamı öğrenilebiliyor.

Projenin arka planına değinilecek olursa, bu çalışma için James Redhouse'un 1890'da yayınladığı Osmanlıca - İngilizce Lexicon'unda yer alan 160 bin 485 kelime ve kelime öbeğinin tamamı tek tek yazılmak suretiyle bilgisayara aktarıldı. Ayrıca, osmanlicasozlukler.com adresinde bulunan lûgatlarda geçen maddeler veritabanına dahil edildi.

Özetle, çözmeye çalıştığınız kelime yaklaşık yüz yetmiş üç bin hücreyi içeren muazzam büyüklükteki bir veritabanında aranıyor.

Bu kısaca şu demek: Aradığınızı burada bulamamanız neredeyse imkansız.

Teşekkür: Bu vesileyle birçok kaynak lûgatı bir araya getirerek Osmanlı Türkçesi'ne dijital dünyada en büyük katkıyı yapan ve veritabanının LQ'da kullanılmasına izin veren, İhya Osmanlıca Sözlük çalışmalarının yürütücüsü Yakup Çağdaş Bey'e özellikle teşekkür etmek isteriz.

Erişim için ; https://www.lexiqamus.com/tr

Kullanım kılavuzu : https://www.fsm.edu.tr/resim/Dosya/LexiQamus_-_Kutuphane_Tanitim_Metni_-_Tek_Sayfa2021-12-20-04-01-43pm.pdf

Veritabanındaki Maddelerin Geçtiği Lûgatlar

1. Kamus-ı Türki: Şemseddin Sami Efendi, (1901)

2. Lûgat-ı Naci: Muallim Naci Efendi, (1894)

3. Kamus-ı Osmani: Mehmed Salahi Bey, (1905)

4. Lûgat-ı Remzi: Doktor Hüseyin Remzi Bey, (1887)

5. Lehçe-i Osmani: Ahmet Vefik Paşa, (1876)

6. Lûgat-ı Ebuzziya Tevfik: Ebuzziya Tevfik Bey, (1888)

7. Resimli Kamus-ı Osmani: Ali Seydi Bey, (1908)

8. Lûgat-ı Cudi: Trabzonlu Cudi Efendi, (1914)

9. Mükemmel Osmanlı Lûgatı: Faik Reşat & Ali Nazım Beyler, (1902)

10. Kitab-ı Müntehabat-ı Lûgat-ı Osmaniye: Mustafa Şükrü Eyyubi Bey, (1864)

11. Yeni Türkçe Lûgat: Mehmet Bahaeettin Toven, (1924)

12. Yeni Resimli Türkçe Kamus: Raif Necdet Kestelli, Ahmet Kamil Matbaası, (1928)

13. Kamus-ı Fransevi: Şemseddin Sami, Mihran Matbaası, İstanbul, (1883) [Veritabanında 1911 versiyonu esas alınmıştır.]

14. Almanca'dan Türkçe'ye Lûgat Kitabı: Ömer Faik Bey, Ossmanieh Matbaası, İstanbul, (1898)

15. Hazine-i Lûgat-i Rumiyye ve Osmaniyye / Leksikon Elino-Turkikon: Fardi (Phardy), A. Th. - K[ostaki] J. Fo, Anatoli Matbaası, (1860)

16. A Turkish and English Lexicon: James W. Redhouse, A. H. Boyacıyan tarafından Amerikan misyonu için tab’ edildi, İstanbul, (1890) (H 1302)

17. Kamusu’l-A’lam: Şemseddin Sami Efendi, Mihran Matbaası, İstanbul, (1888-89) (H 1306)

18. Memalik-i Osmaniye’nin Tarih ve Coğrafya Lugatı, Ali Cevad Bey, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul, (1895-96) (H 1313)

19. Lugat-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye: Yağlıkçızade Ahmed Rıfat Efendi, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul, [Cilt I, II, 1883-84 (H 1299); Cilt III, IV, V, 1884-85 (H 1300)]